Islam Davasinin Neferi “Mehmed Akif Ersoy”

Allah rahmet eylesin inşallah
Akifi anlayan bir nesil yetisiyormu pek bilemem bunun için neler yapabiliriz acaba

Allah rahmet eylesin büyük şahsiyet birdaha Mehmed Âkif Ersoy gelmez dünyaya, bizlere paylaştığın için teşekkürler Sayın [MENTION=60]NoktA[/MENTION].

O bir Kuran Şairi olmasının yanında aslında bir ıslah öncüsüdür.
Islah ekolünün Türkiye'deki öncülerinden biri dersek yanlış yapmış olmayız.
Dünyada Emperyalizme karşı baş kaldırmayı ilke edinen Urvetul Vuskanın aynı zamanda Türkiyedeki sesi de olmuştur...



Bu anlamda sözü Şuayp Mekeç'e bırakmak isterim.

----------------------------------------------------------------------------------------

Mehmet Akif ve Düşündürdükleri



Şuayip Mekeç

"Ey Allah'ın dinine iman ederler! icabet ediniz: Allah'a, Allah'ın davetine, Allah'ın Rasulüne, o muhterem Rasulün davetine, evet onların sizin için sırf hayat olan davetine, Allah'ın, Rasulünün sizin hakkınızda sırf hayat olacak bir çok emri var. Onları ifa ederseniz gerek bugünkü fani hayatınızda, gerek yarınki ebedi hayatınızda mesut olur, rahatla, saadetle yaşarsınız. Sonra bilmiş olunuz ki, Cenab-ı Hak, insanın kalbi ile kendi arasına girer, yani mahlukunun bütün sırlarına muttali olur. Şunu da biliniz ki yine döneceğiniz yer Allahu Zül-Celal'dir. O musibetten, o fitneden, o felaketten sakınınız. O bela, o felaket hiç bir zaman içinizden yalnız suçlu olanlara gelmez, belki umumunuzu birden istila eder. Bir de gözlerinizi açınız, iyi biliniz ki Allah 'in azabı şiddetlidir, dehşet vericidir." (8/Enfal, 24-25) [SUP][1]
[/SUP]
Ayetler, Akif tarafından açıklamalı meal şeklinde sunulmuştur. Bayezid Kürsüsü'nden yaptığı vaazına bu ayetlerle başlayan Akif, müslümanların o dönem içinde bulundukları içler acısı duruma -şimdi de farklı duygulara sahip olmanın mümkün olmadığı gibi- İttihad-ı İslam ya da Pan-İslamizmin kaçınılmaz olduğunu, bunun aksinde yaşanılan hayatın "İslami" olamayacağını, adeta bu durumun ölü durumundaki beden hükmünü giyeceğini vurguluyordu.
Irkı, dili, muhiti, adetleri, kısaca her şeyi bir diğerine zıt olan bu kadar milleti müslümanlığın kardeş yaptığını söyleyen Akif, ümmeti acilen milliyetçilik, ırkçılık gibi sapkınlıklardan kurtulup İslami ümmet olma yolunda çabalar göstermeye ve müstevli küfür güçlerine karşı topyekün mücadeleye davet eder. Son zamanlarda müslümanlar arasında yaygınlaşma imkanı bulan emperyalist emellere hizmet eden bu nevi cahili unsurlar yüzünden ümmet parça parça olmuş, küfür cephesi bu işten karlı çıkmıştı. Sonuç; küfrün hesapları doğrultusunda kurulan hizmetçi-işbirlikçi rejimler yani hep tıkız kalmaya mahkum bir geleceği tercih etme kararlılığının acı manzarası. Arnavut, Kürt, Çerkez, Boşnak, Arap, Türk, Laz... oluşuyla övünen ve birbirine karşı durmanın adına "özgürlük mücadelesi" adını veren yeni akımların türemesi hadisenin özünü, vehametin boyutunu göstermektedir.

"Üç beyinsiz kafanın derdine, üç milyon halk,
Bak nasıl doğranıyor? Kalk, baba, kabirinden kalk!
Diriler koşmadı imdadına, sen bari yetiş...
Nerde olsam çıkıyor karşıma bir kanlı ova...
Sen misin, yoksa hayalin mi vefasız Kosova!
Yoksa yanlış mı? Hayır, söyleme, bildim... Bildim!
Basacak mıydı, fakat, göğsüne Sırb'ın çarığı?
Serilip yerlere binlerce şehidin sarığı,
Silecek miydi en alçak neferin çizmesini?
Dürtecek miydi geçen, leş gibi her limesini?
Ya şu üç parçalı bayrak dikilirken tepene,
Niye indirmedi, kim çıktı bu halkın önüne?
(Safahat, "Hakkın Sesleri", s. 204, ist.-1973)

Ümmeti güçsüz kılan, dertlerine duyarsız, yaşanan zulme seyirci yapan hep bu cahili mubtezelliğe duçar olma değil miydi? Devleti yöneten saltanat çevrelerinin ve halkın adeta anlaşmışlarcasına derin bir sessizlik ve hızlı bir çözülmüşlüğü yaşadığı acı gerçeğinin faturası tek tek kendisine çıkartılıyor ve ardından devletlerini, mallarını, namuslarını, dinlerini kısaca tüm değerlerini götürüyordu! Hızlı bir şekilde, hem de acımasızca... İşte Akif bu ortamın insanıydı... Ne hazindir ki o gün vaki Sırp vahşetinin bu günde, daha yoğun ve kelimelerle ifade edilemeyecek boyutlarda cereyan etmesi karşısında dünya Müslümanları, içinde bir kaç duyarlı muvahhid Allah erinin dışında kayda değer ne yapıyorlar ki? Yakın geçmişte yaşanan bu trajik olayların belleklere kazınmış izleri bile henüz silinmemişken yaşadığımız benzer vakıalar karşısında ümmet,daha ne zamana kadar seyirci kalacak!...

Akif, İslam ümmetinin her yönüyle hızlı bir çöküntüyü yaşadığı, geleneksel otoritenin yerini güçsüzlüğe, çaresizliğe terk ettiği bir dönemde dünyaya geldi ve yetişti. O günün İslam coğrafyasında yaşayanlar, Batılı değer yargılarından etkilenerek, Batılılarca ortaya atılmış kavramları ve kimlik tanımlamalarını tartışmaya ve bu sınırlarda düşünmeye başlamışlardı. O güne kadar yaşatılan görece dini değerler ve beşeri ölçülerden geçilip, etnik unsurlar ve batıcı aymazların iddia ettikleri yaşam tarzları savunulmaya ve hayata uyarlanmaya çalışılıyordu.

Bunlar olup biterken, tevarüs ettiği telakkileri ve yönetim kalıplarını kısmen de olsa koruma mücadelesi veren Osmanlı Devleti, bu durumuyla mevcut konjonktürden doğrudan etkilenir durumdaydı. Devletin otoriter gücü, içte kesif çalkantılar ve dışarıdan etkiyen fiili müdahaleler karşısında iyice güç kaybediyordu. Devlet erkanıyla teba arasındaki görece bağ hemen hemen kopma aşamasına gelmişti. Bu hali zorunlu kılan belli etkenleri özetlemek gerekirse kısaca şunlar söylenebilir:

Halkın sesi olma misyonuna sahip münevver (!) çevrelerde devletin geleneksel gücünü yıpratacak düşünceler tartışılıyor, üzerinde fikirler ileri sürülüyor ve bunlar neşriyata dökülüp hızla yaygınlaştırıyordu. Bu tarz oluşumlara hazırlıksız yakalanan Osmanlı devlet adamları ve o güne kadar kayıtsızlığıyla ünlenmiş ulemanın tepkisi, teamüle binaen olayları fıkhen yargılama yani kısa yoldan tekfir etme şeklinde gerçekleşiyordu. Zaten nakilciliğin ve taklitçiliğin kutsandığı, muhkem ve sahih doğruları referans alan aklın öncelenmesinin afaroz edildiği bu nevi yanlışlarla malul çevrelerden sonuçta biçare kalışlarını resmeden tavırlarından başka bir manzara da sudur edemezdi.

"Mehmet Akif'in yetiştiği, yaşadığı ortam, bu taklitçilik dünyasının başkentiydi işte. Bir yandan ülkeye kalıplar, hazır lokmalar halinde düşünce ithali yapılıyor, bir yandan Osmanlı padişahı, soyunun ve İslam'ın son tahtını (Osmanlı tahtı İslam tahtıyla özdeş sayılıyordu hala) koruyabilmenin telaşını yaşıyordu. Osmanlının has halkı Türkler ise, beri yandan ülkedeki yüzlerce yıllık egemenliklerinin doğurduğu gevşeklikle, nasıl olsa Allah'ın başlarına bir sahip göndereceğine son derece mü'min olarak ya mahalle kahvesinde domino patlatıyor ya da Kandilli'de, Kuzguncuk'ta pembe sabahların seyrine çıkıyordu."[SUP][2]
[/SUP]
Hemen hemen İslami duyarlılıklarını kaybetmiş basiretsiz aydınlar da, batıdan, Tanzimat'la birlikte ithal edilen özgürlük ve hür düşünce modasına kapılıyor, halkı, fildişi kulelerinden Batı'nın aydınlığına ve yol göstericiliğine davet ettikleri nutuklarını atıyorlardı. Zira onlara göre ülkeyi kurtaracak yegane çözüm, batılı efendilerinin kanatları altına sığınmak ve onlara teslim olmakla mümkün olabilirdi, işte Osmanlı hükümranlığındaki topraklar üzerinde cereyan eden hengamenin özeti buydu.

Söz konusu iklimde, özetlemeye çalıştığımız ruh halinin ve somut yansımalarının dışında, muvahhid tutumlarıyla Kur'ani kimlik ve kişilik arayışlarını bireysel alanlarda sürdüren ve durumun ciddiyetini kavrayabilenler de yok değildi. Sorunları sosyal, siyasi ve kültürel boyutlarıyla kökünden kavrayabilen, geçmişten o güne intikal eden çözülmüşlüğü derinlemesine sorgulayıp bir an önce çözümler bulmak için gayret sarfeden bu kimselerin çabalarının ne kadar anlamlı ve yerinde bir davranış olduğu anlamak pek zor olmasa gerek!

Mehmet Akif çocukluğunda babasıyla camiye gitmiş, Kur'an okumayı öğrenmiş, İslami hayatın ilk birikim ve deneyimlerini babası ve yakın çevresindeki atmosferde elde etmişti. O dönemlerinde bile öne çıkan kişisel yeteneğiyle duygularını terennüm ettiği şiir ve denemeler yazmıştı.
Akif'te şiir, klasik divan şiirlerindeki aruz vezni ve nazım türüyle benzeşir. Ancak Akif'in şiirleri, seçtiği konular ve kullandığı sade dil açısından bu tarzın dışında kalır.

Onun şiiri kimi zaman vaaz üslubunu taşır. Hatta hikaye, dini kıssa, fıkra gibi anlatım türlerini aynen şiire uyarlar. Ayet ve hadislere olduğu gibi yer verir. Buradan biz Akif'in sanat yapmaktan ziyade vermek istediği mesaja ne kadar önem verdiğini çıkarıyoruz. Yedi kitaptan oluşan Safahat'ı incelendiğinde bu sonuca varmamız mümkün olacaktır. Akif eylemiyle, her yönden ilgilendiği hususlarla hayatı bütüncül olarak kavrayabilen ışığıyla çevresini aydınlatan bir İslam neferidir. Kendisini erişkin ve hayata karşı sorumlu hissetmeye başladığı çağlarda eskiden yazıp çizdiklerini bırakarak daha içerikli ve davet dolu çalışmalara yönelmiştir.

Akif'in kişiliğindeki bu ciddiyet, onun kararlılığını, tebliğde takip etiği yöntemini kullandığı üslubunu ve sanat alanındaki ustalığını delillendirebileceğimiz en önemli yanını oluşturur.

"Feiza azemete fetevekkel Alallahi: Bir kerre de azmettin .mi, artık Allah'a dayan..."Kur'anı Kerim.

"-Allah'a dayanmak mı? Asırlarca dayandık!
Düştükse bu hüsrana, onun nârına yandık!
Yetmez mi çocukluktaki efsaneye hürmet!
Hâlâ mı reşîd olmadı, hâlâ mı bu ümmet?
Dersen ki; ufuklarda bir aydınlık uyansın;
Maziye ateş vermeli, baştan başa yansın!
Şaşkınlık olur köhne telakkileri ihya;
Şeydâyı terakkî terakki, koşuyor, baksana dünya.
Elverdi masal dinlediğim bunca zamandır;
Ben kanmıyorum, git de sen aptalları kandır!
-Allah'a değil taptığın evhama dayandın;
Yandınsa eğer, hakk-ı sarîhindi ki yandın.
Mefluç ederek azmini bir felc-i iradî, '
Yattın, kötürümler gibi, yattın mu-temâdî!..."
(Safahat, "Gölgeler", S.469, ist.-1973)


İşte kaygı dolu bir ses! Akif'in o zamanı haber veren duygu dolu, keder dolu çağrısı.

Tarihin bu kesitinde diğer çağrı sahipleri arasında, Müslümanlara, önlerinde kapkara günlerin beklediğini göstermeye çalışan ve bu duruma varılmaması için, ilkin dimağlarındaki düşünce savrulmasının önüne geçecek tek çarenin ancak Kur'an'ın kılavuzluğuna teslim olmakla mümkün olabileceğini (ömrü boyunca) vurgulayan Cemaleddin Afgani tarihe kazınan bir çaba ve inancın temsilcisi olarak karşımızda beliriyordu. O, İslam ümmetinin malum hastalıkların enkazı altında görülmemiş bir zaaf ve yitirilen güven duygusuyla iyice ezildiğine, tavırların fena halde bozulduğuna ve düşmanla girilen mücadelede ruhsal bir çöküntünün hakim olduğuna dikkatleri çekiyordu. Afgani'ye göre kalkış noktası, İslam ümmetine yeniden sağlıklı bir akide kazandırmak, inancı amelle bütünleştirerek ümmetin benliğine sarsılmayacak bir imanı ve ruhları devrimci bir düşünceyi aşılamanın zorunluluğunu benimsemek olmalıydı.

Sözlerine, yazılarına, davranışlarına kısaca bir göz atarsak, Afgani'nin ümmetin bu hastalığını, tedavi etmek, tesirlerini azaltmak ve kaybolan asli değerlerin yerine ve asıl düşünce ve davranışların yeniden dirilmesi için hep çabaladığını, bu yola hayatını vakfettiğini görürüz.

Bu aşamada o, her türlü ırkçı ve bölgeci söylemleri bir tarafa itmiş, aklına bile getirmemiştir. Çünkü savunduğu ilke ve stratejinin belli bir bölgeyi değil, tüm İslam coğrafyasını ilgilendirdiğini savunuyordu. Bu yüzden O, ümmeti hep ıslahatçı ve vahdete dayalı tavırlara çağırmıştır. Bu iki ana umde Afgani'de, kişiliğinin, hayatının ve savunageldiği evrensel söyleminin özünü teşkil eden bir uyum içinde var olagelmiştir. Şayet müslümanlar top yekün bu süreci başlatabilirlerse, Allahu Teala'nın müminlere vadettiği ilahi zafer bir gün tüm coğrafyanın kaderini belirleyecektir. Durum bundan ibaretti. Ardından İran, Türkiye ve Mısır'da hala ayakta duran tahtlara ateşler saçılacak, uşaklık ve böbürlenmeden başka bir şey bilmeyen bu karton taht sahipleri birbiri ardına devrilecekti. Afgani'nin tutuşturduğu ateş onun hassasiyetini paylaşan bir kaç özveri sahibi erdemli kişiyi buluyor; Mısır'da Abduh, Türkiye'de Akif gibi ıslahatçı müminlere ışık tutuyordu:

"-Şimdi Asım, edebiyatı bırak, bir tarafa;
Daha ciddî işimiz var, geçelim başka lafa.
Galiba söylediğim yoktu? Evet hiç yoktu:
Mısır'ın en muhteşem üstadı Muhammed Abduh,
Konuşurken neye dairse Cemaleddin'le;
Der ki tilmizine Afganlı:
"Muhammed Dinle!
İnkılab istiyorum, başka değil, hem çabucak.
Önce bizler düşüp İslam'ı da kaldırmazsak,
Nazariyyat ile bir şeyler olur zannetme!...
O berâhîni de artık yetişir, dinletme!
Çünkü muhtac-ı tezahür değil isti'dâdın...
"-Şüphe yok, hakk-ı semûhîleri var üstadın...
Gidelim bir yere, hatta şu bizim Sûdan'a;
Yeni bir medrese te'sis edelim Urbana.
Daha üçbeş de faziletli mücahid bulalım,
Nesli tehzîb ile, i'lâ ile meşgul olalım,
Çıkarıp gönderelim, hâsılı, şeyhim, yer yer
Oradan alem-i İslama Cemaled-din'ler."
"-Bu, fakat, yirmiyıl ister ki kolay görmüyorum..
Yirmi günlük işe bak sen!" "-Kulunuz ma'zurum..."
(Safahat, "Asım" s. 440-441, İst.-1973.)


Afgani'ye olan derin saygısını ve başlattığı çizgiyle olan irtibatını birçok dize ve söylevlerinde dile getiren Akif, inandığı geleceğe ulaştıracak bu sürecin başladığına olan inancından aldığı güçle yoğun bir çalışma temposuna girmişti. İstanbul'da Bayezid, Süleymaniye; Anadolu'da Bursa Ulu Camii, Kastamonu Nasrullah Cami'inde vaazlar veriyor, halkla diyalogunu artırıyordu. Akif, hayatı boyunca formasyonundaki tüm sanatsal verileri kullanabilen birisi olmuştur, İslam'ı kaynağından öğrenme kolaylığını sağlayan Arapça'yı bilmesi, edebiyata dair başarılarının alt yapısını teşkil eden Farsça'ya vukufiyeti, Batının kültürel ve siyasi geçmişini tanıyabilecek mükemmel Fransızca'sı, onun çok yönlü kişiliğinin arka planını oluşturan etkenler arasındaydı.
Onun yetiştiği, eser verdiği yıllar, Türkiye'de yeni kitle haberleşme araçlarının yaygınlaşmaya başladığı, bu paralelde yeni haberleşme tekniklerinin çokça kullanılmaya başlandığı dönemlerdir. Basın hayatına geçiş yarım asrı aşmasına rağmen, gazete ve dergiler her bakımdan "tercüme haberleşme" tarzından kurtulamamışlardır. Haber ve yorum açısından Batı basınından nakillerin yoğunluğu sürerken içteki yazım türlerinin içerikleri de bu minvalde hiç de hoş olmayan tavırlar içinde sürüp gidiyordu. Gerek gazete ve gerekse diğer matbuat alanlarında baskın olan, batıcı mentalitenin benimsenmiş olması yüzündün bu faaliyetlerle meşgul basın çevrelerinin iddiaları da ancak kendi taraftarları arasında benimseniyordu. Bu vasatta Akif ve arkadaşlarının dergiciliği kayda değer bir farklılığın altını çiziyordu. Öncülüğünü üstlendiği dergi faaliyetinde Akif, her zaman arkadaşlarına, dergiciliklerinin halka İslami düşüncenin ulaştırılması yolunda bir misyon aracı olduğunu, bu yüzden sade bir dil ve anlaşılır ifadelerle mevzuların anlatılması gerektiğini hatırlatıyordu. Zira onun nezdinde aslolan, hedefe varmak ve bunun mücadelesini vermektir. O, sanatı, hep halka ulaşmada bir araç olarak görmüştür.
"Bana sor sevgili kaari', sana ben söyleyeyim,
Ne hüvviyette şu karşında duran eş'ârım;
Bir yığın söz ki, samimiyeti ancak hüneri;
Ne tasannu' bilirim, çünkü, ne san'atkârım."

(Safahat, "Birinci Kitap", s.3, İst.-1973)


Sırat-ı Müstakim" adını koydukları dergilerine Akif; Eşref Edip, Ahmet Naim, Manastırlı İsmail Hakkı, Musa Kazım, Bereketzade, Mardinli-zade, Tahirülmevlevi, Halim Sabit gibi arkadaşlarıyla başlamıştır. Dergide dini, felsefi, edebi, hukuğa dair konular üzerine inceleme-araştırma ve makale türünden çalışmaları yaygınlaşmaya başlarlar. Bu sıralar Akif, bazen, Muhammed Abduh, Reşid Rıza, Ferid Vecdi, Taha Hüseyin gibi şahısların eserlerinden de gerekli gördüğü yazıların tercemesiyle de meşgul olmaktadır. Dünyada yaşayan diğer Müslümanların içinde bulunduğu durumları ilgilendiren haberlere yer verilmiştir.

Akif'in genellikle üzerinde çalıştığı konular Kur'an ve Rasulullah'ın hayatından uygun gördüğü anlatım ve yaşantı örneklerini açıklamak yönünde yoğunluk taşımaktadır. Etkinlik alanında dergiciliğin dışında camilerde düzenlediği programlarına da önem vermiştir. Camilere, muhataplarını bu mekanlarda bulabildiği için ayrı önem veren Akif, gayet beliğ üslubuyla düşüncelerini ve özlemini cemaate aktarıyor, daha sonra bunları dergide kaleme alıyordu.
Onun nezdinde dergi bir okuldur. Bu okulda gençlerin eğitim ve öğretimleri amaçlanmıştır. Bu ortamda, mücadele çizgisinin dışında kalan bazı aydın-elit olma zaafıyla ma'lul şahısların da saflara çekilmesi hedeflenir. Bilgi gerekli olanı sunulmalı, dil en sade şekliyle kullanılmalıdır. Gereksizce lafı uzatmak, sanat icra etmek adına süslü ifadeler, karışık anlatımlar fayda değil, zarar verecektir. Zira salt bilgi ve edebiyat türleri, İslam'ı kitlelere ulaştırmak ve onu anlaşılır kılmak için yalnızca bir araçtan ibarettir.

Akif bir çok kişi üzerinde etkili olmuş, onlara birikimlerini sağlamada katkıda bulunmuştur. "Sıratı Müstakim" dergisi bir süre sonra isim değişikliği ve kısmen yayın kadrosundaki değişikliklerle "Sebilür Reşad" adıyla devam edecektir. "Sebilür Reşad"da isimlerine rastladığımız o dönemin gençlerinden Şemseddin Günaltay, Rıza Doğrul, Hüsnü Açıkgöz, Hasan Basri Çantay, Eşref Edip yine Süleyman Nazif, Akif'in kendilerinde etkili olduğu şahıslar arasındadırlar. Fakat şunu da belirtmekte fayda var: Bu şahıslardan bazılarının algıladıkları hayat, sadece İslam ve ümmetin, sinsi emperyalizmin ve işbirlikçi yerel yönetimlerin yönettikleri sindirici veya yok edici faaliyetlerine sahne olduğunu idrak eden bir zaviyeden değil de, özendirici, sükseli, lüks bir hayatı ardından getirecek; gerici rejimlerin yerine demokratik-laik huzur dolu(!) bir dönemin cazibesiyle tanıtılmaya ve beğendirilmeye uğraşıldığı yeni moda rüzgarların estirildiği bir zamana rastlar. Gençler, Batı'da yetişmiş ve Batı alemini övmekle bitiremeyen şapşalların, İstanbul muhitinde icra eyledikleri alafranga yaşantının etkisine kolayca girebilmektedirler. Akif gibi has insanların söyledikleriyle vakit Gidermeye ne gerek var! Oysa şimdi hayattan zevk alma zamanı değil midir?

Biyografilerinden de öğrendiğimize göre bu gençlerin bazılarının estirilen bu havadan kısmen etkilendikleri görülecektir. Bu gençlerden bazıları dinlerinin reforma, modern değer yargılarına ihtiyacı olduğuna inanmaya başlarlar. Öyle ki bazı şahıslarca modern kalıplara uydurulmaya çalışılacak, demokrasi ve laikliğin İslami olduğu savunulacaktır. İşte Akif'in korktuğu şey, onun irtihalinden sonra bu şahısların mentalitelerine ilham verecektir: Batı'dan batıcı aymazlığıyla faydalanma yanılgısı!

Bu zaafın bir diğer sebebi de geçmişten intikal eden bireycilik, salt bireysel başarı, hırsa tamah etme ve başkalarını aşmayı başararak ulufeye hak kazanma, ekabirin arasında yer alma hastalığına muzdarip olan bu ricali, ıslahatçılıktan alıkoyan saiğin önüne geçilememiş olunmasıdır. Gerçekte bu zevat Akif'ten bilgi ve deneyim itibarıyla faydalanmış ama birikimlerini başkalarının zemininde kullanmıştır. Burada Akif'in talihsizliğinin arka planını irdeleyecek olursak, Onun da yetersiz kaldığı ya da fark edemediği bir gerçek var ki, o da her mücadele sürecinde gerekli eğitim ve öğretimi sağlayacak ve fertleri başarılı kılacak; bilgi düzeyini sistemli bir sekile dönüştürüp, yönü belirlenmiş eksende planlı ve programlı öncü kadroyu temin etmek ve güçlükler karşısında yılmayan, tükenmeyen bir güç ve umudu gönüllere yerleştirmenin bilhassa gerçekleştirmenin zorunluluğunu kavramaktır. Fakat kendisi de öğrendiği ve tecrübe ettiği oranda zaman içinde olgunlaşan Akif için bu bilince erişmesinin kolay olmadığını teslim etmek gerekiyor.

1908 II. Meşrutiyet hareketinden sonra bir taraftan bir çok resmi görevlerde bulunan, diğer yandan da İslam davasının bir neferi olarak dergi çıkaran, vaazlar veren, yazdığı şiirlerle genç gönülleri ateşlemeye gayret eden Akif, l. Dünya Savaşı'nın kaybedilmesinin ve ardından memleketin yer yer işgal edilmeye başlanılmasından sonra faaliyetlerinin merkezi olan İstanbul'u terkederek Anadolu'ya geçti ve hiç eksilmeyen azmi ile Ankara'da öbeklenen Milli Mücadele saflarında halisane çalışmaya koyuldu. TBMM'ne Burdur Milletvekili olarak katıldı. Meclisin kendisine verdiği görevleri yerine getirmek için il il dolaştı. Konya'da bir isyanın bastırılmasına katıldı. Sonra Kastamonu'ya geçti, halkı irşad etmeye çabaladı. Sebilür-reşad dergisini bir müddet Kastamonu'da yayınladı. Ankara'ya dönüp Taceddin dergahına yerleşti. Bu sırada yazdığı şiir İstiklal Marşı olarak kabul edildi.

Ancak Akif, Hasan Basri, Hüseyin Avni ve birçok arkadaşıyla birlikte sürdürdüğü bu çabasına karşılık Ankara'da yeni kurulmakta olan düzenin, üst kademelerde bulunan yöneticilerce hiç de arzu edilmeyen bir sürece sokulduğunu, Milli Mücadele'nin başındaki amaçlardan saptığını görüyordu. Bu istenmeyen duruma engel olmak için ellerinden geleni yapmaya çalışıyorlardı. Nihayet yeni cumhuriyet idarecileri, ülkenin ve toplumun İslamiyet'le bağlarını kesmeye, tamamen koparmaya dönük faaliyetlere giriştiler. Akif ve arkadaşları ne yazık ki köşelerine çekilmekten başka yapacak bir şey bulamadılar. Kimi evine kapandı, kimi de Akif gibi soluğu Mısır'da aldı:

Mâmûre-i dünyâyı dolaştıysa da, yer yer,
Sen san, "Hadi sen, kumda biraz oyna!" demişler.
Yahu! Sorunuz bir: bakalım takati var mı?
Kaynarken adam oynamak ister mi? Sarar mı?

(Safahat, "Gölgeler", s. 498, İstanbul-1973)

Burdur Milletvekili olarak katıldığı, Kur'an tilaveti ve dualarla açılan birinci meclis, Akif'e bir Kur'an-ı Kerim meali hazırlama görevi vermişti, ilk önceleri bu işe dört elle sarılan ve bütün dikkati ve birikimiyle çalışmaya koyulan Akif, daha sonra bu işten vazgeçmiş ve "muvaffak olamayacağı" gerekçesini öne sürmüştü. Cumhuriyet hükümeti tarafından Kur'an yerine ibadette kullanılmasının istenebileceği zannıyla, yaptığı meali teslim etmek istemedi. 1936 yılında hastalanınca yakılması kaydı ile Camiü'l-Ezher alimlerinden Yozgatlı ihsan Efendi'ye emanet etti. Nitekim Akif'in endişelerinde ne kadar haklı olduğu, onun ölümünden sonra Türkiye'de yaşanan Türkçe ezan ve mealle namaz kılma olaylarıyla ortaya çıkmıştır.

Gerçekten Akif'in yaşadığı o dönemin zor şartları altında henüz düşünsel netliklerini sağlayamamış ve beraberliklerini temin edemediklerinden ötürü sağa sola savrulan bir avuç müslümanın içinde bulundukları durum hiç de kolayca aşılabilecek bir durum değildir. Memleketin içindeki sorunlar artarken, diğer emperyalist egemen güçlerin yönelttikleri baskılar sonucunda adeta boğulup giden Akif ve arkadaşları kadar, daha bir çok ıslahatçı müslümanın çığlığına, üzerlerine ölü toprağı serpilmişcesine uyuyan halk hiç bir zaman kulak vermedi. Eğer vermiş olsaydı, sonuç hiç bir zaman böyle olmayacaktı. Öyle anlar gelip çatar ki, Akif biçaredir. Ama o ümidini, coşkuyla söylediği sözlerini, tükenmeyen uzun soluğunu hiç bir an tüketmedi. Çünkü o duyarlı bir kimliğe ve kişilik yapısına sahipti. O müslümandı. İnandığı şeyler, savunduğu düşünce, ilhamını yalnızca Kur'an'dan aldığı için o hep hareketi, canlılığı, mücadeleyi tercih etti. Son nefesine kadar da her konuda tüm yönleriyle bu halini sürdürdü. Okuduğunu, öğrendiğini hayatında görmeyi amaçlamış, Müslümanları İslam'ın evrensel mücadele alanına çekmeye çalışmıştı. Düşüncesini, ahlakını vahyi esaslar üzerine kurmaya çalışan Akif, yalnız kaldığında bile duygularını yazarak bir şeyler' yapmayı istemişti. Kavradığı kadar, öğrendiği kadar yaşamında sürdürdüğü çabalarıyla muvahhid ve Kur'ani düşünceye sahip geleneğin takipçisi olma yolunda idi. Allah müminlerden razı olsun.

Notlar:
1. M. Akif, "Hutbe ve mevâiz. Bayezid Kürsüsünden vaaz", Sebilür Reşad, IX. Sayı, Sayfa: 230, 29 Safer 1331.
2. "Panİslamist ve Öncü M. Akif, Kelime. Sayı: 9, Sayfa 13.




---------------------------------------------------------------------------------------

İdeal ve Gerçek Arasında Mehmet Akif Ersoy



Arif Çifci

Birçok konuda olduğu gibi günümüzde Mehmet Akif Ersoy'u tanımak ve anlamak meselesi de tam olarak netlik kazanamamıştır. Geleneksel tarih anlayışının getirdiği yanlışlıklardan olsa gerektir ki, şanlı tarih ve ecdat kutsaması çoğu zaman birçok insanın ve olayın gerçek yönüyle ortaya çıkmasını engellemiştir. Müslümanlar olarak sergilememiz gereken tutum, Kur'an'ın tarih anlayışını kendimize rehber edinmemiz ve onun prensipleri doğrultusunda olayları ve insanları değerlendirmek olmalıdır. Kur'an geçmiş peygamberlerin ve ümmetlerin kıssalarını anlatırken örnekler vermekte ve onlardan ders alınmasının yanında çeşitli eleştirilerde de bulunmaktadır. Yani Kur'an, tarihe kritik edici bir bakışla bakmakta ve ondan ders alınmasını istemektedir.
Bugün Mehmet Akif konusunda çeşitli İslami yayın organlarında çıkan yazıların pek çoğunun sadece hamaset ve duygu yoğunluğu altında işlendiğini görüyoruz. Hatta -Akif'le anlaşabilmesi imkansız olan gelenekçi muhafazakâr çevreler belki de kasıtlı olarak- onu milli şair, vatan şairi gibi sıfatlarla anmakta ve anlatmaktadırlar.

Halbuki M. Akif bütün bu hamaset ve duygu sömürücülerinin tam aksine düşünen, akleden, olaylara gerçekçi bir gözle bakmaya çalışan ama her insanın bir özelliği olarak bazen yanılan bazen doğru teşhisler koyabilen hatasıyla sevabıyla bir insandır. Gelenekçi ve muhafazakar tarih anlayışının, Akif'i Türkçü, milliyetçi, vatansever ve İstiklal Marşı şairi gibi sıfatlarla anması ve tanıması bir ölçüsüzlüğün ve Akif'i mevcut düzenle özdeşleştiren gayretinin bir ifadesidir.


Akif ve Dönemi


M. Akif'in içinde yaşadığı çevre ve bulunduğu dönem Osmanlı devletinin yıkılmaya doğru yüz tuttuğu bir dönemdir. Aydınlar, ulema, devleti yönetenler ve halk tam bir arayış içindedir. Fransız devrimi ve onun meydana getirdiği çeşitli düşünce akımları, Batı'nın İslam toplumlarını sömürme isteklerinin meydana getirdiği işgal ve saldırılar Doğu toplumlarını hazırlıksız yakalamış ve perişan etmiştir. İçerde ise Abdülhamit yönetimi, Jöntürk hareketi, İttihat ve Terakki, Balkanlar ve Birinci Dünya Savaş'ı, Milli Mücadele dönemi ve Kemalist-batıcı-ulusçu sürece giden olaylar dizisi Akif'i değerlendirirken gözönüne alınması gereken hususlardır. Bu siyasal olayların yanı sıra Türkçülük, Batıcılık ve İslamcılık gibi fikri akımlar da Akif'in düşünce yapısının oluşumunda etkili olmuştur.

Yukarıda saydığımız iç ve dış olayların etkisinin yanında Akif'in İslam dinine, Kur'an'a ve kendilerini geleneksel anlamda müslüman sayanlara bakışına yön veren gerçek, onun Cemaleddin Afgani ve Muhammed Abduh gibi çağdaş müslüman, düşünür ve eylem adamlarının yolundan gitmesidir.
Mehmet Akif çok yönlü bir insandır. İnançlarında ve davranışlarında samimiyetinin yanı sıra fedakârlık ve çalışkanlık onun meziyetlerindendir. Ümmetin içinde bulunduğu kaos ortamından kurtulabilmesi için en ufak bir ışık gördüğünde bütün gücüyle onu desteklemiş ve yanında olmuştur. Bir bakarsınız Akif bir mücadele adamıdır. Bir bakarsınız çileli, öfkeli, isyancı bir şairdir. Bir de bakmışsınız düşünen tefekkür eden en ince ayrıntılara kadar İslam düşüncesinin gelişimini, geçmişini ve çağını inceleyen bir fikir adamıdır. Akif üç boyutlu bir insandır. Aksiyoner, şair ve fikir adamıdır.


Aksiyon Adamı Olarak Akif


Akif, dönemin İslamcılarıyla birlikte Abdülhamit'in baskıcı rejimine muhalefet eder. Önceleri İttihat ve Terakki ve II. Meşrutiyeti destekler. Fakat onların sözlerinde durmayışları karşısında bu desteğini biraz geç de olsa geri çeker. Ama hayal kırıklığına uğramaz. O sürekli olayların içindedir. Teşkilât-ı Mahsusa (Osmanlı istihbarat teşkilatı) Akif'i önce Almanya'ya arkasından Hicaz'a gönderir. Bütün gayesi ümmetin parçalanmaması ve İslam birliğidir. Derken Birinci Dünya Savaşı ve arkasından gelen yenilgiye rağmen Akif sarsılmaz. Bu kez İstanbul'dan Anadolu'ya koşar. Bursa'ya, Balıkesir'e, Ankara'ya, Kastamonu'ya, Konya'ya ve Kayseri'ye gider. Akif Anadolu'yu uyandırmak, bilgilendirmek ve işgalci kuvvetlere karşı örgütleyebilmek için bütün gücüyle çalışır. Dış düşman temizlenmiştir. 1920-1923 yıllarında Meclis'te Burdur milletvekilidir. Ama Mecliste fazla durmaz. Halkın arasında halkla beraberdir. Her yerde, herkese ümit aşılayıcı konuşmalar yapar. Yanındakiler onun ümidiyle cepheye koşarlar.


Cephede askere moral verir. Kastamonu'da yaptığı konuşmalar çeşitli cephelerde çoğaltılarak halka ve askere dağıtılır. Meclis'te 1923 seçimlerinin yenilenmesi bahanesi, Ali Şükrü'nün öldürülmesi ve laik bir takım uygulamalara gidilmesi Akif'i şiddetle sarsar. Cephelerde ve halk arasında yaptığı İslam ağırlıklı konuşmalar yeni kurulan rejim tarafından mecliste gericilik olarak telakki edilir. Yeni meclis Akif'in sadece İstiklal Marşı'na -onu da halka kendisini kabul ettirmesi gayesiyle- ses çıkarmaz. Akif'in burada aksiyonerliği hareket adamlığı bitmiştir. İçine kapanır. İstiklal Mahkemeleri'nin icraatları ve Sebilür Reşad'ın kapatılması ve daha pek çok baskıcı uygulamalardan dolayı Mısır'a gitmekten başka yol kalmaz.


M. Akif, Milli Mücadeleyi bütün İslam aleminin kurtulmasına örnek teşkil edecek bir hareket olarak görüyordu. İslam birliği ideali içersinde Batı emperyalizmine karşı İslam ülkelerini uyandırmak ve kıyama çağırmak için uğraşıyordu. Balkan Savaşı, 1. Dünya Savaşı onun bu inancını sarsmamıştı. Fakat Milli Mücadele sonrası laik-batıcı ve İslam düşmanı uygulamalar Akif'in bütün ümitlerini kırdı.

Burada bir durum dikkatimizi çekmektedir. İstanbul hükümeti Ankara hükümetini tanımamaktadır. Mart 1920 Anadolu'da Ankara hükümetine karşı Düzce'de, Konya'da, Zile ve Yozgat'ta başkaldırılar vardır. M. Kemal bir irşad heyeti kurar. İçinde M. Akif'de vardır. Bu heyet halkı isyandan vazgeçirmeye ve Ankara hükümetine bağlanmaya çağırır. Çeşitli vilayetleri dolaşarak ikna faaliyetleri yaparlar. Büyük Millet Meclisi 5 Haziran 1920'de milletvekilliği mazbatasında Akif için "İslam şairi Mehmet Akif Bey'in Burdur'dan seçildiği bildiriliyor". Yani Akif resmi kayıtlarda "İslam şairi" olarak geçmiştir. Bu sıfatı onunla beraber savaş boyunca devamlı anılır.


Kurtuluş Savaş'ı bitmiştir (1925) Şeyh Sait kıyamı başlamıştır. Sebilü'r Reşat dergisinde bu kıyamın aleyhinde ve hükümet kuvvetlerinin lehinde yazılar çıkar. Şeyh Sait dergi tarafından asi olarak görülür. (26 Şubat 1925 Sebılü'r-Reşat s. 640. c. 25) Akif'in ve Sebilü'r-Reşat dergisinin bütün bu destekleyici yayınları dahi onların hükümet tarafından kapatılmasını ve Eşref Edib'in tutuklanmasını önleyememiştir. Sebilü'r-Reşat dergisi daha önce 1920-1923 yılları arasında bizzat hükümetten yardım almıştır. Hatta hükümet derginin çeşitli sayılarını alıp dağıtımını yapmıştır. Bu durum bir takım muhalif milletvekilleri tarafından hoş karşılanmamıştır. Dergi 6 Mayıs 1925'te kapatılmış, 23 yıl sonra 1948'de Eşref Edip tarafından yeniden yayınlanmaya başlamıştır.

İstiklal Mahkemelerinin Sebilü'r-Reşad'ı yasakladığı ve Eşref Edib'le beraber bir kısım yazarları tutukladığı sıralarda Mehmet Akif'in Mısır'da mı, yoksa Türkiye'de mi olduğu tam olarak bilinmiyor. Çünkü İstiklal Mahkemelerinin tam bir terör havası estirdiği görülmektedir.


Akif ve Sebilü'r-Reşad çevresinin bu akibete uğramasının önceden ipuçlarını görebileceğimiz bazı olaylar meydana gelmiştir. 1922 sonbaharında Anadolu'dan yabancılar çekildikten sonra nasıl bir toplumsal düzen kurulacağı konusu gündeme gelmiştir. Meclis'te milletvekillerinin iki gruba ayrıldığını, birinci grubun Batıcı-laik uygulamaları benimserken ikinci grubun da buna muhalefet ettiğini görüyoruz. Yunus Nadi 26 Kasım 1922 tarihli sahibi olduğu Yenigün Gazete'sinde "Yeni Bir Cidal Devri" başlığıyla muhaliflere karşı M. Kemal cephesi adına çok sert bir uyarıda bulunur. Bu uyarısında "milletin yenilik istediğini buna karşı çıkanların kanlar içinde boğulacaklarını ve kafalarının kesileceğini" bildiren ifadeler kullanıldı. Bu yazılara karşı Hüseyin Avni ve Ali Şükrü gibi II. Grup milletvekili sözcüleri şiddetle karşı çıktılar ve itiraz ettiler. İtiraz oylamaya sunuldu. 100 kabul oyuna karşılık 67 kişi red oyu kullandı. İtiraz kabul edilmedi.


27 Mart 1923'te Ali Şükrü öldürülür. Mustafa Kemal Meclis'i yenilemek, Cumhuriyeti ilan etmek, halifeliği kaldırmak, medreseleri kapatmak, laik kanunları yürürlüğe koymak için seçimlerin yenilenmesini istedi. Amaç muhalif milletvekillerini Meclis'in dışında bırakmaktı. Akif, Ankara'da kalamayacağını anlamış ve İstanbul'a dönmüştür (Mayıs 1923). Sebilü'r-Reşad'ı orada çıkarmaya başlar. Çünkü Ankara artık onlar için güvenli bir yer değildir. Sebilü'r-Reşad İstanbul'dan yaptığı (16 Mayıs, 1923'ten itibaren) yayınlarda batılılaşmaya karşı çıkar. İslam kanunlarının topluma daha uygun olacağını savunur.
Meclisteki muhalif milletvekilleri temizlenmiş sıra devrim kanunlarını çıkarmaya gelmiştir. Ankara hükümeti Hakimiyet-i Milliye gibi gazetelerde batılılaşmak, kadın, laiklik, cumhuriyet, halifelik, şapka ve latin harfleri gibi konuları tartışmakta ve bu alanda baskıcı ve ifsad edici adımlar atmaktadır. Yukarıda bahsedilen kanunlar hakkında İstanbul'da yayınlanan Sebilü'r-Reşad sayılarında bu devrimlerin aleyhinde çeşitli yazılar yazılır. Şeyh Sait kıyamı bardağı taşıran son damla olur ve daha önce belirttiğimiz gibi Sebilü'r-Reşad kapatılır. İstiklâl Mahkemeleri olaya el koyar. Akif ve İslamcı milletvekilleri artık susturulmuştur. Eşref Edip'in deyimiyle Akif Mısır'dadır ve Türkiye'deki yönetim aleyhine tek satır yazmamıştır. (Yeni Sebilü'r-Reşad Ekim 1959)


"Yeni düzenin kurucuları savaş ortamının meydana getirdiği boşluğu doldurmayı becermiştir. Mustafa Kemal'in liderliğinde tedrici, takiyyeci politikalar izleyerek ilk planda kitlelerin desteğini almayı en azından büyük oranda kitle muhalefetini yumuşatmayı ve savuşturmayı başarmışlardır. Otoritesini güçlü bir biçimde tesis ettikten sonra ise aynı ekip, gerek kendi içindeki, gerekse halk arasındaki mevcut muhalefeti bütünüyle sindirme yoluna gitmiş, kurulan dikta yönetiminin gölgesinde, batıcı, laik, kapitalist doğrultuda ve ulusalcı bir temelde radikal bir değişim programını yürürlüğe koymuştur.
İslam'la özdeşleştirilerek "geri" damgası vurulan geçmişten, bütünüyle kopularak "muassır medeniyet" kavramıyla ifade edilen Batı, Batı'nın temsil ettiği değerler ve yaşam biçimi ulaşılması gereken hedef olarak topluma sunulmuş daha doğrusu dayatılmıştır." (İslami Kimlik İlkeler ve Hareket s. 101. 102)


Şair Olarak Akif

Akif'in şairliği konusu dost düşman herkes tarafından kabul edilen bir konu olduğu için, burada üzerinde gerek duymuyoruz.


Fikir Adamı Olarak Akif

Bugün üzerinde durulması gereken esas konu; Akif'in fikri gelişmesini etkileyen ve onu farklı kılan İslam, Kur'an gibi konularda dikkatimizi çeken ve geleneksel anlayışlardan kurtulmaya çalışan tavrı olmalıdır. Akif Batı medeniyetini tek dişi kalmış canavar olarak nitelerken onun kendi içindeki çelişkisini, açmazını ortaya koyar. Bu medeniyet süreç içerisinde kendisini zalim olarak ortaya koyar ve insanlar onu daha kolay tanırlar.

Akif, Batı'ya ve onun getirdiği sömürgeciliğin eleştirisi yanında esas eleştirisini müslüman dünyanın içinde bulunduğu duruma yapar. Bid'at ve hurafelerini Kur'an'a bakışının yanlışlığını, dinden ziyade töreye bağlılığını, atalar dinini kutsadığını, tembelliğini, uyuşukluğunu, dinin yanlış anlaşılmasını tenkit eder.

Akif:
"Doğrudan Kur'an'dan almalıyız ilhamı / Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam'ı" derken tasavvufçu gelenekçi-muhafazakar çevreler ona karşı çıkarlar. / Lafzı muhkem yalınız anlaşılan Kur'an'ın / Çünkü kaydında değil hiç birimiz mananın / Ya açar nazmı cehlin bakarız yaprağına / Yahut üfler geçeriz bir ölünün toprağına / inmemiştir hele Kur'an bunu hakkıyla bilin/ Ne mezarlıkta okunmak ne de fal bakmak için" dizelerinde görüleceği gibi Kur'an'ı ölü kitabı yapan, anlaşılamayacağını savunan sadece yüzünden okunmasıyla insanları onun ilahi mesajından mahrum bırakan din adamları şeyhler, tarikat çevreleri kısacası geleneksel din anlayışını Akif reddeder. Kesinlikle kabul etmez. Bu sapkın zihniyet karşısında suskun kalmaz.


İslam dünyasında Kur'an ve Sünnet anlayışını ön planda tutan İbn Teymiyye, C. Afgani, M. Abduh Osmanlılarda İmam Birgivi ve Kadızadeliler, günümüzde Malik bin Nebi, Seyyid Kutub, Mevdudi gibi şahsiyetlerde ifadesini bulan İslami hareket anlayışı Akif'te de etkisini göstermiştir. Akif İslam dünyasında halkın bid'at ve hurafeleriyle, tasavvuf anlayışının getirdiği yanlış din anlayışıyla mücadele eder. Şöyle seslenir:
"Hele ilmiye bayağıdan da aşağı bir turşu / Bab-ı Fetva denilen daire ümmi koğuşu / Ana karnından icazetlidir, ecdada çeker / Yürüsün bir de sarık, al sana hadi asker!"


Vaizler hakkında:

Zamanıdır oturup şimdi herze dinlemenin / O yave-guhlan hâlâ adam deyin beğenin / Sarıklı milletidir milletin başına bela / Sonunda birde tevekkül sokuşturdun araya / Zavallı dini çevirdin maskaraya"


Tasavvuf hakkında:

"Sürdüler Türk'e tasavvuf diye olgun şırayı / Koca milletin edebiyatı ya oğlan ya karı"
Akif'e göre dini tahrif edenler onu Kur'an'dan öğrenmeyenler bizzat hocalardır, vaizlerdir. Akif ıslah ve ihya düşüncesini taşır ve İslami bizzat kaynağından öğrenmek gerektiğine inanır. Önce Kur'an'ı öğrenmeliyiz der. Akif'in Kur'an'a çağıran bu sesinin karşısına tarikatlar ve tekkeler hemen karşı çıkarlar. Onu Vahhabilikle, reformculukla ve mezhepsizlikle suçlarlar. Akif bütün bunlara cevap verir ve onları Kur'an'a çağırır. Gerçek dinin Kuran'ın anlaşılmasıyla öğrenileceğini savunur.


Akif sadece dini yanlış anlayan kesimlerle uğraşmaz. O aynı zamanda Tevfik Fikret gibi Batıcılarla, Ziya Gökalp gibi Türkçülerle de savaşır. Onlara meydan okur. İslam'ın milliyetçilik, ulusçuluk ve Türkçülük bağdaşmayacağını Kur'an'dan ayetlerle, peygamberimizden hadislerle örnek vererek anlatmaya çalışır. Milliyetçiliğin İslam ümmetini parçalayan bir akım olduğunu, İslam'da yeri olmadığını savunur. Süreç içerisinde Batıcılarla Türkçüler ittifak yaparak İslamcıları saf dışı bırakırlar. Batıcılarla Türkçülerin ittifakından TC doğar ve İslam artık yok edilmeye çalışılır.

Türk Ocağı'nda 1920'lerde Dr. Rıza Nur batıcı Tevfik Fikret'i anmak için bir toplantı yapar. İslamcılar'a saldırır. Akif'in çıkardığı Sebilü'r-Reşad aleyhinde konuşur. Akif buna derhal cevap verir.

Akif vaizler hakkında "milletin, mazisini, halini bilmeli, cemaatı istikbale hazırlamalı... Doğrusu bu herifleri dinledikçe gençlerdeki dinsizlik modasını hemen hemen mazur göreceğim geliyor. Eğer dinin ne olduğunu bunlardan öğrenseydim, mutlaka İslam'ın en büyük düşmanı olurdum" der.(Sırat-ı Müstakim 30 Haziran 1910)

"Koleraya Dair" başlığını koyduğu bir söyleşisinde eski hükümetin, millete musallat olan felaketlerden bile yararlanmaya kalktığını, örneğin bir salgın hastalıkta halkı uyuşturmak için Yıldız Sarayında Buhariler okuttuğunu, İstanbul'un çevresine dizilen hafızlara kolera bu şehre bulaşmasın diye, Kur'an okutturulduğunu buna karşılık Padişah'ın külhanlar dolusu din kitabını cayır cayır yaktırdığını belirterek salgın hastalıklara karşı tıbbi tedbirlerden başka çare olmadığını savundu" (Sırat-ı Müstakim 17 Kasım 1910 c. 5, sayı 115, s. 292-293)


İslam dünyasının içinde bulunduğu durumu takdiri ilahiyle veya kaderle izah edenlere karşı çıkarak şöyle der:

"Kadermiş!" öyle mi? Haşa, bu söz değil doğru. Belânı istedin, Allah'ta verdi... Doğrusu bu talep nasılsa, tabiî netice öyle çıkar. Meşiyyetin sana zulmetmek ihtimali mi var? Çalış dedikçe şeriat, çalışmadın, durdun. Onun hesabına birçok hurafe uydurdun. Sonunda bir de tevekkül sokuşturup, oraya zavallı dini çevirdin onunla maskaraya."

M. Akif İslam dünyasında tecdid ve ıslah hareketini başlatan Afgani ve Abduh'un Türkiye'deki temsilcisidir. Sırat-ı Müstakimin 90-91. sayılarında onların uyanış hareketini desteklemiştir. Yine bir şiirinde:

Mısır'ın en muhteşem üstadı Muhammed Abduh / Konuşurken neye dairse Cemaleddin'le; / Der ki tilmizine Afganlı / -Muhammed, dinle! / İnkılab istiyorum başka değil, hem çabucak /Çıkarıp gönderelim, hasılı şeyhin yer yer, / Oradan alem-i İslam'a Cemaleddinler / Anlıyorsun ya zarar yok daha iyi anlaşalım / İnkılab istiyorum, ben de fakat Abduh gibi...

En sevdiğim şairlerden birisidir. İslamı gayet güzel anlamış özümsemiş gerçekten büyük bir insandı Mehmet Akif.. Sürü olmadı özgür insan oldu sözünü hiçbir zalime zorbaya despota esirgemedi.

Mehmet Akif’e Allah rahmet etsin. Büyük şair, büyük fikir adamı.. Kuran şairi..